Sema Hz. Mevlana (1207-1273) ilhamıyla yaratılmış ve geliştirilmiş dünyanın en mistik dansı olarak bilinir. Mevlana’ya da Şems-i Tebrizi öğretmiştir. Aslında daha derin bakıldığında Mevlevi dervişlerinin zikir ayinidir. Ney gibi çalgıları eşliğinde, kollarını iki yana açıp, sağ avucunu gökyüzüne, sol avucunu yeryüzüne döndürerek Hakk’tan alıp halka dağıtarak yaptıkları ayin olarak özetlenebilir. Burada musiki meditasyona yardımcı olan bir enstrümandır. Görünen ve görünmeyen yönleri vardır semanın. Öncesinde Mesnevi okunur, sonra namaz kılınır ve zikir yapılır.Sema' edenlere Sema'zen,
Sema' yapılan yere Semahane denir.
Semahane 'nin daireselliği: Kainat’ı temsil eder.
Sema başlangıcında kolların çapraz bağlı olarak duruş: Niyaz duruşudur. Siyah hırkayı çıkarak ellerini çapraz yaparak omuz başlarını tutarlar. Bu Arap alfabesinde Elif yani 1 rakamını temsil eder. Alah’ın varlığına bütün varlığımla şehadet ederim demektir.
Sağ taraf: Görünen ve bilinen Madde âlemini,
Sol taraf: Mânâ âlemini temsil etmektedir.
Çelebi: Tarikatın başına denir. Mevlana’nın torunlarından seçilir.
Şeyh: Mevlevi hanenin başına şeyh denirdi. Şeyh, dedeler arasından seçilirdi; yalnız şeyhliği Çelebinin tasdik etmesi gerekirdi.
Dede: 1001 günlük çileyi tamamlayan dervişe denir.
Ney: İçi oyularak sadece sahibinin sesini veren Ney kamil insanın sembolüdür.

Kıyafetler ve Anlamları

Tennure (beyaz giysi) saflığı ve nefsin kefenini, Sikke yani derviş tacı (başlarına taktıkları uzun bal rengi keçe ) nefsin mezar taşını ve tevhidi, siyah hırka da nefsi ve kabri simgeler.
Sikke ile kulaklar kapanır, Bu dünyayı duymayıp yalnız Allah’a doğru yolculuğun başladığını simgeler
Kırmızı post Mevlana’nın makamı sayılır. Hz.Şemsi temsil eder. Kırmızı vuslatı simgeler.(Allah’a kavuşma) Aynı güneş gibi maddi dünyadan batışın manevi dünyaya doğuşun rengidir.
Mevleviliğe yeni girenler siyah posta oturur. Çünkü siyah her rengi içinde barındırır.
Derviş öğrenip yol aldıkça beyaz posta oturmaya hak kazanır.
Sarık sarmak şeyhlerin ve halifelerin hakkıdır. Renkleri geldikleri soylara göre değişir.

“Sema’ya girdin mi iki dünyadan da dışarı çıkarsın.”

Siyah hırkanın semanın başında atılması semazenin dünyevi dünyayı orada bırakması demektir. Dervişler semahaneye adım adım ve yavaş girerler ve meydanın bir tarafına dizilirler. Meydana en son Şeyh gelir.
Semahane’de post ile kapı arasında hayali bir çizgi vardır. Bu çizgi kainatı ikiye böler. Sol taraf mana alemidir.(batıni) Sağ taraf görünen ve bilinen madde alemidir.(zehir) Şeyh kırmızı posta adım adım ilerler.
Allah’ın kainatı yaratırken verdiği “Kün” (Ol) emrini simgeleyen kudüme vurulur.
İlahi nefesi temsil ettiği için ney üflenir. Dervişler aynı anda avuçlarıyla zemine vururlar. Bu vuruş kıyamet gününü ve sırat köprüsünü simgeler. Dervişler ayağa kalkarlar. Kainat oluşmuştur.
Birbirlerine verdikleri selam her insandaki ilahi emanet olan ruha saygıdandır. Şeyh ve dervişler sağdan sola (dünyadan ahirete) 3 defa daire şeklinde dönerler. 3 defa olması ibadetin derecelerini sembolize eder.
Dönen cisim kendinde olmayan şeyi fırlatıp atar. Kötü duygulardan arınır.

Neden semazenlerin başları dönmüyor?

Semazenler başlarını aynı dünyanın 23 derecelik açısı gibi 20-25 derece sola eğerek dönerler. Bu eğimin iç kulaktaki etkileri nötralize eder ve baş dönmez. Aynı zamanda bakışlarını tek bir noktaya, sol elin baş parmağına sabitlerler. Etrafta olanla ilgilenmez, her yeri buğulu görürler.

Sema ayini 4 kısımdan meydana gelir. Bu bunlar yolcunun geçireceği 4 aşamayı sembolize eder.
1)İnsanın kendi kulluğunu idrak etmesi
2)Allah’ın büyüklüğü karşısında duyulan hayranlık
3)Hayranlığın aşka dönüşmesi
4)Yaradılış amacına, kulluğa dönüşmek. (En büyük mertebe kulluktur)

Dördüncü selamın sonunda şu cümle yüksek sesle söylenir.

“Her şeyi bildiyse ve kemâle erdi isen de kulluk terk edilmez. En büyük mertebe hizmettir. Bilenlerle bilmeyenler bir değildir.”

Tekrar Dünyaya dönüş. 4.selam marifet aşamasını ifade eder. En son Kur’an dan bir ayet okunur ve semazen hırkasını giyerek tekrar dünyaya maddi aleme geri dönüş yapar.

Her selam bitiminde semazenler ikili üçlü dörtlü olarak gruplaşırlar. Bu dayanışmayı sembolize eder. Teklik sadece yaratıcıya mahsustur. İnsan birbirine muhtaçtır..